Bir konuyu merak ettiğimizde, çoğu zaman cevabı basit gibi görünür. Ama derinleştikçe işin içine ekonomi, yönetim, kamu-özel işbirliği gibi daha karmaşık dinamikler girer. “Havaş belediyenin mi?” sorusu da tam olarak böyle bir sorudur. İlk bakışta şirketin belediyeye ait olup olmadığı soruluyor gibi görünür. Ancak aslında bu sorunun ardında, şehir yönetimi, ulaşım sistemleri, kamu hizmetleri ve özel sektör ilişkileri üzerine kocaman bir tartışma alanı vardır. Gelin, bu soruya bilimsel bir mercekten bakalım.
Havaş Nedir ve Ne İş Yapar?
Havaş, Türkiye’de havalimanı yer hizmetleri ve yolcu taşımacılığı alanında faaliyet gösteren köklü bir şirkettir. Özellikle havaalanı ile şehir merkezi arasında sunduğu otobüs servisleriyle bilinir. Bu yönüyle şehir içi ulaşımın bir parçası gibi algılansa da aslında doğrudan belediyelere bağlı değildir. Burada kritik nokta, ulaşım hizmetlerinin “kamu” ve “özel” arasındaki çizgisidir. Bir belediyeye ait otobüs işletmesi ile Havaş arasındaki fark, kurumların yönetim yapısı ve finansman modellerinde ortaya çıkar.
Belediye ve Özel Şirket İlişkisi
Bilimsel açıdan baktığımızda, kent içi ulaşım hizmetleri genellikle iki model üzerinden yürütülür: kamu hizmeti modeli ve özel sektör modeli. Kamu hizmeti modeli, belediyelerin doğrudan işletmecilik yaptığı sistemdir. Örneğin İstanbul’da İETT, Ankara’da EGO gibi kuruluşlar tamamen belediyeye aittir. Özel sektör modeli ise belediyelerin taşımacılığı doğrudan yapmadığı, ancak özel şirketlerin regülasyonlarla denetlendiği bir sistemdir. Havaş bu noktada özel sektör modeline girer. Belediye ile koordinasyon halinde çalışsa da mülkiyet yapısı belediyeye değil, özel sermayeye dayanır.
Havaş’ın Kurumsal Yapısı
Havaş, Türkiye’nin önde gelen havalimanı işletmecilerinden TAV Havalimanları Holding’in bir iştiraki olarak faaliyet göstermektedir. Yani şirketin sahipliği belediyelere değil, özel holding yapısına aittir. Bu durum, bilimsel literatürde “özelleştirilmiş ulaşım hizmeti” ya da “public-private partnership” (kamu-özel işbirliği) kavramlarıyla açıklanabilir. Şirket, özel sermaye ile işletilse de belediyelerin koyduğu ulaşım düzenlemelerine ve yerel yönetim politikalarına tabidir.
Kamu-Özel İşbirliği: Bir Ara Model
Araştırmalar gösteriyor ki, birçok ülkede havaalanı ulaşım hizmetleri kamu ve özel sektör arasında bir işbirliği çerçevesinde yürütülüyor. Bu işbirliği, kamu otoritelerinin güvenlik, erişilebilirlik ve fiyat kontrolü gibi konularda düzenleyici rol üstlenmesiyle; özel sektörün ise işletme verimliliği ve yatırım gücü sağlamasıyla şekilleniyor. Türkiye’de Havaş da bu modele örnek gösterilebilir. Yani şirketin kendisi belediyenin değil, ancak faaliyetleri belediye politikalarıyla doğrudan ilişkili.
Yerel Dinamikler ve Toplumsal Algı
Yerel halk için Havaş, çoğu zaman belediyeye aitmiş gibi algılanır. Çünkü otobüsleri, belediye otobüs hatları gibi şehirle entegre bir ulaşım hizmeti sunar. Ancak bu algı, gerçek mülkiyet yapısını yansıtmaz. İlginç olan, toplumsal algıyla kurumsal gerçeklik arasındaki farkın, ulaşım politikaları tartışmalarında sık sık gündeme gelmesidir. Bu durum, şehirlerin yönetiminde şeffaflık ve bilgilendirmenin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha hatırlatır.
Bilimsel Sonuç: Havaş Belediye’nin mi?
Bilimsel analiz bize şunu söylüyor: Havaş belediyeye ait değildir. Bir özel şirket olarak TAV Holding’in parçasıdır. Ancak belediyelerle işbirliği içinde, kamuya hizmet sunan bir yapıdadır. Bu yüzden “belediye otobüsü” ile “Havaş otobüsü” arasındaki farkı anlamak, kent yönetiminin nasıl işlediğini çözmek için kritik bir adımdır.
Peki siz ne düşünüyorsunuz? Belediyelerin mi, özel sektörün mü bu tür ulaşım hizmetlerini yönetmesi daha doğru olurdu? Sizce hangi model daha verimli, daha erişilebilir ya da daha adil olurdu? Gelin bu sorular üzerinde birlikte düşünelim ve deneyimlerinizi paylaşın.